Stílfærsla í skandinavísku meginlandsmálunum
Í fyrirlestrinum verður fjallað um stílfærslu (SF) í skandinavísku meginlandsmálunum frá samtímalegu sjónarhorni. Andstætt þeirri fullyrðingu að SF sé ekki lengur fyrir hendi sem virkt orðaraðartilbrigði í þessum málum (sjá t.d. Höskuld Þráinsson 2007:376 og Ásgrím Angantýsson 2011:183 og rit sem þar er vísað til) er sýnt með dæmum að misjafnlega „frosnar“ stílfærslulegar setningar koma ekki aðeins fyrir í sænsku, eins og Engdahl (2012) hefur bent á (1), heldur einnig í norsku (2) og jafnvel líka dönsku (3) þar sem sumir málhafar samþykkja dæmi um SF að vissu marki, eða hafna þeim a.m.k. ekki algjörlega (Tallai 2022).
(1) a. Om så sker, måste man dra i nödbromsen. (sæn.)
ef svo gerist verður maður toga í neyðarhemilinn
‘Ef svoleiðis gerist verður að nota neyðarhemilinn.’
b. Det berör på vad som då händer. (sæn.)
það snertir á hvað sem þá gerist
‘Það veltur á því hvað síðan gerist.’
(2) a. Det som verre er … (nor.)
það sem verra er
b. … som sagt er … (nor.)
sem sagt er
c. … som tenkjast kunne … (nor.)
sem hugsast getur
(2) a. %Der er bevis på, at bedst er at bo … (dan.)
það er sönnun á að best er að búa
‘Það er sönnun þess að best er að búa ….’
b. % … som frem er kommet … (dan.)
sem fram er komið
Leitast verður við að svara því (i) að hvaða marki hægt er að halda því fram að stílfærsla sé enn við lýði í skandinavísku meginlandsmálunum, (ii) hvers konar dóma hún fær í mismunandi setningagerðum, (iii) hvernig SF birtist í textum og töluðu máli og (iv) hvernig hún hegðar sér í samanburði við íslensku og færeysku þar sem hún er vel þekkt. Gögnin sem sagt verður frá benda til þess að sú (takmarkaða) stílfærsla sem enn má finna merki um í þessum málum skilyrðist í fyrsta lagi af setningarlegu umhverfi, í öðru lagi af gerð og eiginleikum stílfærðra orða og liða og í þriðja lagi af lexíkölskum og málaðstæðubundnum þáttum.
Ritaskrá
Ásgrímur Angantýsson. 2011. The Syntax of Embedded Clauses in Icelandic and Related
Languages. Reykjavík: Hugvísindastofnun Háskóla Íslands.
Engdahl, Elisabet. 2012. Review. Ásgrímur Angantýsson. The Syntax of Embedded Clauses
in Icelandic and Related Languages. Nordic Journal of Linguistics vol. 35:1, 91–96.
doi:10.1017/S0332586512000145
Höskuldur Þráinsson. 2007. The Syntax of Icelandic. Cambridge: Cambridge University
Press.
Tallai, Albert Simon. 2022. Stylistic Fronting in Mainland Scandinavian revisited. Handrit. Háskóla Íslands.